აღმოჩენის  მოკლე ისტორია

და გავრცელება

   kriptolemusi ekuTvnis Wiamaiebis ojaxs. igi pirvelad aRwerili iyo 1853 wels frnag koleoptorologs miuslanis mier, avstraliaSi Segrovili egzempliarebis mixedviT. saxelwodeba kriptolemusi berZnuli sityvaa (“kriptos”- damaluli, dafaruli da “laimos” kiseri). Kkriptolemusis xoWos marTlac aqvs Tviseba, damalos Tavisi nawili mkerdis pirveli segmentis qveS. ris gamoc miulsanma kriptolemusi-moklekisriani uwoda.

   is faqti, rom kriptolemusi aris mtacebeli mweri, pirvelad SeniSna amerikelma entomologma kebelem (1891-1892), roca igi avstraliaSi imyofeboda fqvilisebri crufarianebis bunebrivi mtrebis Sesagroveblad

   kriptolemusis samSoblo avstraliaa, kvislendi (Crdilo-aRmosavleTis nawili da axali kaledonia). daadginilia, rom avstraliaSi kriptomelusi fqvilisebri crufarianebis erT-erTi ZiriTadi mteria, es sasargeblo mweri pirvelad 1895 wels avstraliidan Seyvanili iqna kaliforniaSi, igi gavrcelda kaliforniis yvela im raionSi, sadac fqvilisebri crufarianebi did zians ayenebdnen citrusovanTa kulturebs. vinaidan, kaliforniis yvela raionSi kriptolemusis aklimatizacia ar moxda, amitom daiwyo cdebi kriptolemusis xelovnurad gamravlebis Sesaswavlad. (1914-1915) wlebSi sakramentos saxelmwifo inseqtariumSi kriptolemusi xelovnurad gamravlebisa da gamoyenebis meTodebi Smitma da armitejma Seiswavles.

   dadasturda kriptolemusis xelovnuri gamravlebis efeqtiuroba, daiwyo misi gasamravlebeli inseqtariumis mSenebloba aSS-is yvela citrusovan kulturebis raionSi. rodesac dadasturda faqti imis Sesaxeb, rom kriptolemusis gamoyeneba erT-erTi radikaluri saSualebaa fqvilisebri crufarianebis sabrZolvelad, es sasargeblo mweri gavrcelebuli iqna im raionebSi, sadac aRniSnuli iyo fqvilisebri crufarianis arseboba. Kkriptolemusma misi gavrcelebis yvela adgilSi erTnairi dadebiTi Sedegi mohyva.

   Qqveynebi, sadac gavrcelebuli iqna kriptolemusi SeiZleba davyoT sam  mTavar jgufad:

    pirvel jgufs ekuTvnis is qveynebi, romelTa havas kriptolemusi kargad Seegua da moxda misi mTliani aklimatizacia, normalurad mravldeba, izamTrebs bunebriv pirobebSi da adamianis dauxmareblad anadgurebs fqvilisebri crufarianebis sxvadasxva saxeebs. aseT qveynebs ekuTvnian: havais kunZulebi, axali zelandia, dasavleT avstraliis zRvis sanapiroebi, kuaba, Hhaiti, Ppuertoriko, kaliforniis samxreT-dasavleTi da safrangeTis samxreT-aRmosavleT sanapiroebi.

  meore jgufs ekuTvnis qveynebi, sadac kriptolemusi kargad mravldeba gazafxulidan Semodgomis damTavrebamde, xolo zamTarSi temperaturis dawevis gamo, mTlianad iRupebian, anda izamTreben iseTi mcire raodenobiT, rom  ver uzrunvelyofen mcenaris zianis miyenebamde fqvilisebri crufarianebis ganadgurebas. aseTi qveynebia: kaliforniis umetesi nawili, samxreT amerikis Sua da Crdilo raionebi, safrangeTisa da espaneTis xmelTaSuazRvis napirebi, qveda egvipte, CineTi, iaponia, samxreT-afrikis didi nawili, yofili sabrWoTa kavSiris SavizRvis teniani subtropikebi, saqarTveloSi nawilobriv imereTis, qarTlisa da kaxeTis raionebi.

  mesame jgufs ekuTvnian  qveynebi, sadac kriptolemusi gazafxulidan da dazmTramde cudad mravldeba da dadebiT Sedegs ver iZleva. aseTi qveynebia: qeda egvipte, palestina, yofili sabrWoTa kavSiri-azerbaijanisa da Sua aziis zogierTi raionebi.

   1926-27 wlebSi samxreT kaliforniaSi gamravles 40 000 000 kriptolemusis xoWo, ropmelic gavrcelebuli iqna 20 000 ha-ze citrusis plantaciaSi. ris gamoc Seiqmna 17 inseqtariumi sadac amravlebdnen aRniSnul xoWebs. Kkriptolemusis gasamravleblad saxelmwifom da fermerebma didi xarjebi gaswies, rac naTlad mowmobs aRniSnuli xoWoebis efeqturobas fqvilisebri crufarianebTan brZolaSi. Y     yofili sabWoTa kavSiris erT-erT respublikaSi, saqarTveloSi, kriptolemusi Semoyvanili iqna 1832 wels mcenareTa dacvis sakavSiro institutis mier egviptidan afxazeTSi citrusovanTa fqvilisebri crufarianebis winaaRmdeg sabrZolvelad.

  1974wels QbaTumSi Seiqmna biologiuri laboratoria sadac gamohyavdaT kriptolemusi  da uSvebdnen bunebaSi fqvilisebri crufarianebis winaRmdeg sabrZolvelad droebiTi kolonizaciis metodiT radgan aWaris klimaturi pirobebSi xSir wleebSi misi gadazamTrebავერ xerxdeboda მაგრამ  დღესდღეობით ეს  ბიოლოგიურილაბორატორია არ არსებობს მაგრამ ციტრუსოვანთა  მავნებლები როგორიცაა ცრუფარიანები კი აზიანებენ ციტრუსოვან კულტურებს.  

კრიპტოლემუსი იკვებება წაგრძელებული ბალიშა ცრუფარიანა

კრიპტოლემუსის მკვებავი  ფქვილისებრი ცრუფარიანა

ბიოლოგია და ეკოლოგია

კრიპტოლემუსი გამოგენეზური გზით მრავლდება, მეცნიერული კვლევების მიხედვით სქესთა შეფარდება ყოველთვის ერთნაირი არ არის, მატლს ნორმალური კვების პირობებში ხოჭოებში მამლების რაოდენობა 40-45%-ია, ხოლო როცა მატლები პერიოდულად შიმშილობენ, ან არაშესაფერისი საკვებით იკვებებიან, მამლების რაოდენობა ორჯერ მეტია ვიდრე დედლებისა. კრიპტოლემუსის ხოჭოები ქუპრიდან გამოსვლის შემდეგ სიკვდილამდე ინტენსიურად იკვებებიან და მრავლდებიან.

ჭუპრის კანიდან გამოსული ხოჭო სქესობრივად მომწიფებული არ არის. 26-300 ტემპერატურის მერყეობის პირობებში ხოჭოები 2-3 დღის კვების შემდეგ იწყებენ განაყოფიერებას. განაყოფიერებიდან 5-6 დღის შემდეგ, ხოჭო იწყებს კვერცხდებას ფქვილისებრი ან ბალიშა ცრუფარიანების ოვისაკებში. ერთულად ან ჯგუფურად (3-20 ცალამდე). 180-ზე დაბალ ტემპერატურაზე კრიპტოლემუსი კვერცხდებას  წყვეტს.

კრიპტოლემუსი ერთ დედალი დებს 150-1200 ცალმდე კვერცხს. როცა ხოჭოები საკვებით უზრუნველყოფილი არიან, ისინი შორს არ ფრენენ, ხოლო ნაკლებობის შემთხვევაში მათ შეუძლიათ 1 კმ_მდე და უფრო შორს მანძილზე გადაფრენა.

ეკოლოგიურ ფაქტორებს შორის კრიპტოლემუსის კვერცხდებაზე დიდ გავლენას ახდენს ტემპერატურა, ტენიანობა და ზამთრის პერიოდში ნალექების რაოდენობა.

როგორც ჩატარებული გამოკვლევებით დგინდება 22.3-300 ტემპერატურისა და 60-85% შეფარდებითი ტენიანობის პირობებში ხოჭო იძლევა კვერცხის მაქსიმალურ რაოდენობას.

კვერცხის განვითარება და ეკოლოგია

კრიპტოლემუსის ახალ დადებული კვერცხი მკრთალი მოყვითალო ფერისაა, ხოლო მატლის გამოჩეკის წინ ერთი ორი დღით ადრე, ის მონაცრისფრო შეფერილობას ღებულობს. სხვადასხვა ტემპერატურის პირობებში კვერცხის განვითარებას სხხვადასხვა დრო სჭირდება. კვერცხის განვითარების ოპტიმალური ტემპერატურაა 22-280, ტენიანობა 65-90%. ასეთ პირობებში კვერცხის განვითარება 6-9 დღე გრძელდება. 300-ის  ზევით კვერცხის განვითარების ხანგრძლივობა მცირდება. კვერცხის განვითარების ზედა ზღვარი 400-ზევითაა, ქვედა ზღვარი 100-ქვემოთ. ტენიანობა გავლენას არ ახდენს კვერცხის განვითარების ხანგრძლივობაზე, მაგრამ იგი გავლენას ახდენს  მატლის გამოჩეკის რაოდენობაზე.

ასევე სინათლე გავლენას არ ახდენს კვერცხის განვითარებაზე. კვერცხები ერთნაირად ვითარდებიან როგორც ბნელ, ისე  განათებულ გარემოში. მზის სხივების პირდაპირი მოქმედება  დამღუპველად მოქმედებს ოვისაკებიდან  ამოღებულ კვერცხებზე. ამავე დროს ოვისაკებში   მოთავსებული კვერცხები მზის სხივების   მოქმედებით არ იღუპება.  როგორც ჩანს  კრიპტოლემუსის მიერ  კვერცხის დება ოვისაკებში ერთგვარი თავდაცვაა გადარჩენისათვის.

მატლის განვითარება და ეკოლოგია

კრიპტოლემუსის მატლის გამოჩეკა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე მაისის მეორე დეკადიდან იწყება. მატლი გამოჩეკისთანავე ხარბად იწყებს კვებას ფქვილისებრი და ბალშა ცრუფარიანების კვერცხებით მატლებით და ზრდასრული დედლებით. კანის გამოცვლამდე 3-5 საათით ადრე ის წყვეტს კვებას და ემაგრება სუბსტრატს  ფეხებით. მატლი კანს სამჯერ იცვლის და ახასიათებს 4 ასაკი.  აჭარის კლიმატური პირობებიდან გამომდინარე  მატლის განვითარების ხანგრძლივობა მერყეობს 10-35 დღემდე.

მატლის კვება

კრიპტომელუსის ყველა ასაკის მატლები მეტად გაუმაძღარნი არიან და მოითხოვენ ბევრად მეტ საკვებს, ვიდრე მათი ხოჭოები _ ისინი გამოჩეკვისთანავე ხარბად იკვებებიან რომელსაც აგრძელებს თითქმის განუწყვეტლივ დაჭუარებამდე, როცა მატლი საკვებით უზრუნველყოფილია, ნაკლებად მოძრაობს, ხოლო საკვების ნაკლებობის შემთხვევაში იგი სწრაფად დაცოცავს ტოტებსა და ფოთლებზე.

კრიპტოლემუსის საყვარელი საკვებია კვერცხის სტადიაში მყოფი ყველა სახეობის ბალიშა და ფქვილისებრი ცრუფარიანები,  ასევე  მათი მატლები და ზრდასრული დედლები.

კრიპტომელუსის პირველი ასაკის მატლი დღე-ღამეში ჭამს წაგრძელებული ბალიშაცრუფარიანას 1,1 ცალ ოვისაკს, მორე ასაკის მატლი - 1,9 ცალამდე ოვისაკს,  მესამე ასაკის მატლი კი -2,5 ცალამდე.  მეოთხე ასაკის მატლი 2,9 ცალამდე ოვისაკს, რომელიც შეიცავს დაახლოებით 9,900დან 11,100 ცალამდე კვერცხს. აქედან გამომდინარე ადვილი წარმოსადგენია თუ რა სარგებლობა მოაქვს კრიპტომელუსის მატლებს წაგრძელებული და ბალიშა ცრუფარიანების განადგურებაში.

კრიპტომელუსის მატლები ერთიანად ნორმალურად ვითარდებიან მცენარის როგორც განათებულ, ისე ნაკლებად განათებულ ადგილებში. მატლი არ გაურბის მზის სხივების პირდაპირ მოქმედებას და ერთიანად ანადგურებს მავნებელს მზით განმათებულ ადგილებშიაც.

     ჭუპრის განვითარება, ეკოლოგია

ბუნებრივ პირობებში კრიპტომელუსის მატლები დაჭუპრებას იწყებენ მაისის ბოლო რიცხვებიდან ან ივნისიდან, რაც დამოკიდებულია გაზაფხულის კლიმატურ პირობებზე. ჭუპრის ფაზაში კრიპტომელუსი დაზამთრებამდე გვხვდება, ზოგჯერ ამ ფაზაში კრიპტომელუსი ზამთარსაც ატარებს. დაჭუპრება ხდება უკანასკნელი ასაკის მატლის კანში.

აჭარის ბუნებრივ პირობებში გამოკვლევებით დადგინდა ჭუპრის განვითარებას 10-25 დღე სჭირდება და დამოკიდებულია ჰაერის ტემპერატურაზე. რაც უფრო მაღალია ტემპერატურა, მით უფრო ხანმოკლეა ჭუპრის განვითარება. ჭუპრის განვითარების ოპტიმალურ ტემპერატურად ითვლება 24-300. ამ პირობებში ჭუპრი უმოკლეს დროში ვითარდება, (7-9 დღე). ზამთარში როცა ტემპერატურა -50, -90, და -110 -მდე დაეცა ჭუპრის დაღუპვას ადგილი არ ჰქონია.

კრიპტოლემუსის მკვებავი მწერები

კრიპტოლემუსი აჭარის პირობებში შეიძლება გამოვიყენოთ მავნე მწერების შემდეგი სახეობების: ციტრუსოვანთა ზღვისპირა, ვაზის იმერული, ფქვილისებრი, ბამბუკის შავი, ჩაის წაგრძელებული, ციტრუსოვანთა ღინღლიანი, ხურმისა და ვაზის ბალიშა ცრუფარიანების წინააღმდეგ საბრძოლველად.

კრიპტოლემუსის საკვები ფქვილისებრი ცრუფარიანების გამრავლება ხელოვნურ- ლაბორატორიულ პირობებში

კრიპტოლემუსის საკვებად ფქვილისებრი ცრუფარიანების გამრავლება შეიძლება კარტოფილის ეთიორილებულ ყლორტებზე და კარტოფილის ტუბერებზე. ეთიოლირებული ყლორტების მისაღებად ვიღებდით კარტოფილის საადრეო  ჯიშს რომელსაც ბევრი კვირტი აქვს და ადრე იწყებს აღმოცენებას. რომელსაც შემდეგ ვრგავდით შლამიან სილაში და გადაგვქონდა ბნელ ოთახში სადაც სულ სიბნელეში ხდებოდა ყლორტების აღმოცენება და მათი ზრდა. ყლორტების 30-40 სმ-ს მიღწევის შემდეგ ყლორტებს ერთმანეთში ვხლართავდით და მთლიან გორგლს ვღებულობდით რომელზეც შემდგომში ვასახლებდით ცრუფარიანებს. მაგრამ ეს მეთოდი სკოლის ლაბორატორიულ პირობებში ძნელი შესასრულებელი დარჩა ამიტომ ავირჩიეთ მეორე მეთოდი.

გარდა ეთიოლირებული ყლორტებისა, ფქვილისებრი ცრუფარიანების გამრავლებას ვახდენდით კარტოფილის ტუბერებზე. ამ დანიშნულებისათვის შეიძლება გამოვიყენოთ ყოველგვარი ჯიშის და სიდიდის ჯანსაღი ტუბერები.

ფქვილისებრი ცრუფარიანების გასამრავლებლად კარტოფილის მსხვილი ტუბერები ერთ ფენად უნდა ჩავაწყოთ ყუთებში, წვრილი ტუბერები კი-2-3 ფენად. კართოფილის ტუბერებს ვათავსებთ ბნელ და თბილ ოთახში რათა მასზე კარგად განვითარდეს  კვირტები რომელიც საუკეთესო საშუალებაა ფქვილისებრი ცრუფარიანას დასასახლებლად.   vinaidan kriptolemusis xoWoebi da matlebi ikvebebian  yvela saxeobis  fqvilisebri crufarianebiT, amitom Cven mier mowyobil inseqtariumSi gasamravleblad viyenebT citrusovanTa fqvilisebr da zRvispira fqvilisebr crufarianebs.skolaSi  Cven mier mowyobil laboratoria - mini inseqtariumSi, rogorc literaturaSi iyo miTiTebuli, temperatura meryeobda 190-22⁰  farglebSi. aseve vzomavdiT haeris fardobiT tenianobas xelsawyo fsiqmometriT. haeris fardobiTi tenianoba SenarCunebuli gvqonda 70-90%, rac saukeTeso saSualeba darCa xelovnur pirobebSi crufarianebis gasamravleblad. aseve, sakvebis maragis uwyvetobis mizniTa da  ukeT  dakvirvebisaTvis, A saxlSi,  Cems samuSao  oTaxSi, SevqmeniT mini-inseqtariumi, sadac, rogorc kartofilis tuberebs vamzadebT crufarianebis sakvebad, aseve vasaxlebT masze crufarianebs kriptolemusis sakvebad. yovelive amis Semdeg dRis wesrigSi  dadga kriptolemusis sadede formebis Semoyvana.

A  moviZieT informacia, Tu saidan SeiZleboda sadede masalis Semotana. am mizniT davukavSirdiT saqarTvelos agraruli universitetis  entomologiisa da biokontrolis laboratoriis direqtors,  doqtor giorgi jafoSvils, romelmac gagviwia rekomendacia TurqeTis q. adanis biolaboratoriis direqtorTan,  doqtor erzin hataisTan. gavaformeT ormxrivi memorandumi da Semoyvanili iqna 100 cali kriptolemusis sadede masala.

   Kkriptolemusis biologiis ukeT Seswavlis mizniT skolis ekologiuri klubis wevrebTan erTad vestumreT  anaseulis Cais, suptropikuli kulturebisa da Cais sawarmoo gaerTianebis  kvleviT instituts, sadac mcenareTa dacvis ganyofilebis gamgem, doqtorma Aangelina nikolaiSvilma,  gvesaubra mavneblis winaRmdeg brZolis biologiur meTodsa da mis upiratesobaze ekologiurad sufTa garemos Seqmnisa da ekologiurad sufTa produqtis  upiratesobaze jansari cxovrebis wesis damkvidrebaSi. ukeT gavecaniT kriptomelusis biologiis Taviseburebebs da misi movlis pirobebs.   

       Semoyvanili xoWoebi winaswar momzadebul sakveb masalaze ganvasaxleT,  7-8 dRis kvebis Semdeg gadaviyvaneT fqvilisebri crufarianebiT modebul kartofilis tuberebze.  rodesac daiwyo mavneblis -  crufarianebis  masobrivi kvercxdeba TiTo yuTSi (romelSic daaxloebiT 10-15 kartofili iyo) gauSviT 50 cali sqesobrivad momwifebuli kriptolemusis xoWoebi.  kriptolemusis dedlebma kvercxebi dades fqvilisebri crufarianebis sakvercxe CanTaSi. yuTs romelSic sqesobrivad mwife dedlebi gvyavs gaSvebuli vafarebT dolbands, rom xoWoebma ar datovos mavnebliT dasaxlebuli kartofiliani yuTi. Cvens pirobebSi kriptolemusis kvercxebis embrionalur ganviTarebas daWirda 10-12 dRe, romlis Semdegac vixileT Cvens mier gamoyvanili pirveli kriptolemusis matlebi, romelic misi ganviTarebis periodSi gvyavs sistematiuri meTvalyureobis qveS. vakvirdebiT maT ganviTarebas da kvebas, radgan literaturaSi miTiTebulia sakvebis naklebobis SemTxvevaSi ’’kanibalizmi’’.

       calke gvaqvs   gamzadebuli yuTi, romelSic kriptolemusis bolo xnovanebis matlebi unda gadaviyvanoT dasaWuareblad. DdasaWuareblad damzadebul yuTebSi Cawyobili gvaqvs gamxmari olianderis foTlebi (aseve SeiZleba gamoviyenoT sxva mcenareTa foTlebic), gofrirebuli qaRaldebi romelzedac moiyrian Tavs bolo xnovanebis  matlebi da daWuardebian. swored es matlebi iqneba kriptolemusi zrdasroli formebi  romelic Cvens mier iqneba gamoyvanili.  

  kriptolemusebi, romelsac vasaxlebdiT xelovnur Seqmnil sakvebze vamravlebT da roca zafxulSi citrusis plantaciebSi  mavneblis raodenoba mavneobis zRvars miaRwevs Uufasod gadavcemT kriptolemusis xoWoebs sCvens mier SerCeul  aT fermers, romelsac gaaCnia Semosavliani citrusis baRi da dazianebulia mavneblis mier. Cvens mier fermerebs Cautarda  treningebi. treningis gavlis Semdeg  maTac Tavisuflad SeeZlebaT gamoviyvanon kriptolemusi ojaxur pirobebSi da daicvan TavianTi da mezoblis citrusis baRebi crufarianebis mavneblobisgan. TviTon gaxden am saqmis fasilitatorebi da  rac upirveles yovlisa bunebas daicavs peსticiდebis mavne moqmedebisgan. Cven ki miviRebT ekologiurad sufTa produqts, romelic XXI saukunis dilema aris. swored am dilemis gadawyvetaSi gvinda miviRoT monawileoba. amiT ar damTavrdeba Cveni muSaoba Temis irgvliv SevqmniT kriptolemusis ’’genofondis banks’’ da davexmarebiT aWaris avtonomiuri respublikis soflis meurneobis erT- erT wamyvan dargs mecitruseobas srulfasovani da sabazro Rirebulebis mqone mosavlis  miRebaSi.

განვითარების ციკლი

რ. პოუტიერის ცნობით, აღმოსავლეთ საფრანგეთში (მენტონში) კრიპტოლემუსი  დაზამთრებამდე  4 სრულ თაობას იძლევა. თითოეულ თაობის განვითარებას, წლის სხვადასხვა დროს სჭირდება 33-80 დღე. კოლეს მიხედვით, პალესტინაში კრიპტომელუსი 6 თაობას იძლევა. ზამთარში ტემპერატურის დაწევის გამო იღუპება. 

ე.სტეფანოვის მონაცემებით, (1935), კრიპტოლემუსმა  აფხაზეთში 4 თაობა განივითარა და იგი 31-55 დღემდე გრძელდებოდა. აჭარის პირობებში გამოზამთრებული კრიპტოლემუსი 5-6 თაობას იძლევა.

ჩვენი მიზანია, პირადად დავაკვირდეთ,  იძლევა თუ არა კრიპტოლემუსი მართლაც 5-6 თაობას აჭარის პირობებში, თუ ეს მხოლოდ ერთეული შემთხვევებია.

მეზამთრეობა

მეცნიერულ კვლევებზე დაყრდნობით საქართველოში შავი ზღვის სანაპირო ზოლში კრიპტოლემუსი, მეტწილად, ჭუპრის ან ხოჭოს  ფაზაში ზამთრობს, ზოგჯერ თბილ ზამთარში კი მატლის ფაზაშიაც. ხოჭოები ზამთარში მუდმივ დიაპაუზაში არ იმყოფებიან. 100უფრო დაბალ ტემპერატურის დროს ისინი თავს აფარებენ მყუდრო, დაცულ ადგილებს (ხმელ დახვეულ ფოთლებს, ხის ქერქის ნაპრალებს და სხვა) და გარინდულ მდგომარეობაში რჩებიან აქ ტემპერატურის აწევამდე.

თბილ, მზიან ადგილებში, როდესაც ტემპერატურე 150-ზე მაღლა იწევს, ხოჭოები ფრენენ და ინტენსიურად იკვებებიან. მატლებიც იკვებებიან, ამთავრებენ განვითარებას და იჭუპრებენ.

ჩვენ მიერ მოძიებული ინფორმაციის მიხედვით, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე  45 წლის განმავლობაში 1935 წლიდან კრიპტოლემუსს  გამოუზამთრია მხოლოდ 18 ზამთარი.  1935-36, 1937-38, 1938-39, 1940-41, 1943-44, 1944-45, 1945-46, 1947-48, 1950-1951, 1951-1952, 1952-1953, 1958-1959, 1959-1960, 1960-1961, 1964-1965, 1965-1966, 1968-1969, 1974-1975, 1977-1978. 

აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მეტეოროლოგიური სადგურის მონაცემებეზე დაყრდნობით დავადგინეთ, რომ აღნიშნული წლების ზამთრის თვეები ხასიათდებოდა მაღალი ტემპერატურით და არც ერთი წლის მინიმალური ტემპერატურა - 1,60 - 3,20-ზე დაბლა არ დაწეულა. როგორც მონაცემებიდან ნათლად ჩანს, დანარჩენი 26 წლის ზამთარში კი, როდესაც ადგილი ჰქონდა ტემპერატურის დაწევას - 5,60 - 8,50 - 90 - 110-მდე, კრიპტოლემუსი მთლიანად დაიღუპა და გამოზამთრებული ხოჭოები ბუნებაში  ნაპოვნი არ ყოფილა.

რაც შეეხება აფხაზეთს, გარდა 1949-1950, 1953-1954,  1963-1964, 1966-1967, 1972-1973, 1975-1976 წლებისა, კრიპტოლემუსი ყოველთვის იზამთრებდა, მიუხედავად იმისა, რომ ზამთარი აქ ბევრად უფრო დაბალ ტემპერატურით ხასიათდება, ვიდრე, როგორც აღვნიშნეთ აჭარა, სადაც იგი -50  იღუპებოდა.

ჩვენ მიერ მოძიებული მასალები და  მეცნიერული კვლევები ადასტურებენ იმ ფაქტს, რომ ხოჭოების მეზამთრეობისათვის გარდა, ტემპერატურისა დიდი მნიშვნელობა აქვს სხვა ფაქტორსაც, კერძოდ, ტენიანობისა და ნალექების რაოდენობას. და, მართლაც, ზამთარში აჭარაში ნალექების რაოდენობა თითქმის 2-ჯერ მეტია, ვიდრე - აფხაზეთში, რაც უარყოფით გავლენას ახდენს მოზამთრე კრიპტოლემუსზე.

გარდა ტემპერატურისა და ტენიანობისა კრიპტოლემუსის მეზამთრეობისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს ბუნებაში არსებული საკვების მარაგს, იმ ფარიანებს, რომლებითაც კრიპტოლემუსი იკვებება, რადგანაც ჩვენი სუბტროპიკების ზამთრის პირობებში კრიპტოლემუსის ხოჭოები აქტიურად, ინტენსიურად იკვებებიან. ამიტომ იმ ნარგავებში, ბაღებში, სადაც ისინი უზრუნველყოფილნი არიან საკვებით, ტემპერატურის დაწევას უკეთ იტანენ, ვიდრე ისეთ ნარგავებში, სადაც შესაფერისი საკვები არ გააჩნიათ.

  აღწერა და ბიოლოგიის ძირითადი
მომენტი

 aRwera. kriptolemusis xoWos sxeuli wagrZelebuli ovaluri formisaa, zurgze amoborculi, muclis mxareze ki brtyeli. sigrZe 0.3-0.5sm/ia, sigane ki 0.3-0.4mm. quaris kanidan axlad ganTavsebuli kriptolemusis xoWo Ria miyviTalo ferisaa. 5-8sT Semdeg ki Rebulobs Cveulebriv Tavis fers,  misi zeda frTebi muqi yavisferia, winamkerdi da mucelis bolo Ria mowiTalo-moyavisfro. zeda frTebi mkveTrad viwrovdeba wverosken, zeda frTebi ki oqrosferi RinRliTa dafaruli. ulvaSebi Ria Fmoyavisfro.

  Kkriptolemusis dedali Cveulebriv mamalze ufro didia, magram  es niSani yovelTvis misaRebi ar aris. sqesTa yvelaze ufro garegnul ganmasxvavebel niSnad kriptolemusisTvis fexebis feri iTvleba. Ddedals, sami wyvili fexi Savi, xolo mammals erTi wyvili wina fexi Ria moyviTalo ferisaa.

  kvercxi.  axlad dadebuli kvercxis sigrZze daaxloebiT 1 mm-ia, moyviTalo-limonisferi, wagrZelebuli formis. Mmatlis gamoCekamde erTi-ori dRiT adre igi momwvano-monacrisfro fers Rebulobs.

Mmatli. pirveli asakis  matlis  mkerdisa da muclis yoveli segmentzts ori grZeli da gverdiTi TiTo wyvili  mokle  dorzaluri gamonazardi gaaCnia. Kkudis analur segmentze ki ori ufro grZeli da wawvetebuli  gamonazardi. matli gamoCekis me-4 dRes icvlis kans da gadadis meore xnovanebaSi.

   meore asakis matls kanis Zafisebri gamonazardebi  TandaTan ugrZeldeba. matli   me-4-5 DdRis Semdeg gadadis  mesame asakSi.

  mesame asakis matli iseTi morfologiuri niSnebiT xasiaTdeba  rogorc meore asakis matli. 4-5 dRis Semdeg icvlis kans  da amTavrebs ganviTarebas, wyvets  kvebas da iwyebs   Sesaferis adgilis Zebnas  dasaWupreblad.

   kriptolemusis matli kans samjer icvlis. kanis mesamed gamocvlidan  4-5 dRis Semdeg matli amTavrebs ganviTarebas, wyvets kvebas da eZebs Sesaferiss adgils dasaWupreblad.

 Wupri. rodesac zrdasruli matli moZebis Sesaferis adgils dasaWupreblad, muclis boloTi emagreba substrats da iWuprebs Tavisive kanSi. Wuprobis periodi 11-12 dRe  grZeldeba. ganviTarebul Wuprs kani uskdeba  muclis qveda mxridan  gaswvriv zolad, saidanac gamodis  xoWo.